آهیمسا یا عدم خشونت چیست؟ قسمت سوم

ژرفای آهیمسا-ورزی

اکنون قادر می باشیم که ژرفای پرداختن به آهیمسا را درک نماییم. آهیمسا درون خود تمام آشتانگا یوگا را در بر می گیرد. تمام شاخه ها به هم مرتب اند و هر کدام دیگری را تغذیه می کنند. انسجامِ مطلق در آهیمسا تنها در گروی عشقِ بی قید و شرط و دوستانه برای همه جانداران (در سانسکریت مائیتری) محقق می گردد (سوترای۱/۳۳)، چرا که تنها چنان عشقی است که اجازه هیچ آسیبی در هیچ شرایطی را صادر نمی کند.
در سطحِ روحانیِ آهیمسا است که عمیقاً پی می بریم که آزار رسانیدن به موجودِ دیگر بی حرمتی به خویشتن است، درست همان طوری که یک پدر آزردنِ فرزندِ خویش را هتاکی به خود قلمداد می نماید. برای استقرار در آهیمسا لازم است این حس ذاتی والد به فرزندی را نسبت به همه جانداران توسعه بخشیم. بنابراین ما باید نه تنها آهیمسا را به منزله دستور به خودداری از انجام امر ناپسند بشناسیم، بلکه بایستی فرامینِ مثبت (نسبت به انجام امر پسندیده) را نیز مؤلفه مهمی از آهیمسا تلقی کنیم و این دستورِ مثبت آهیمسا است. برای پرورش آهیمسا، فرد باید نگرشی مهرورزانه و آغوشی باز برای کل هستی را در خود تقویت نماید. ماهاتما گاندی می گوید: که آهیمسا به معنای صرفِ حالتِ انفعالی آسیب نرسانیدن نیست، بلکه حالتِ فعالانه و مثبتِ مهرورزی و رفتار پسندیده را نیز شامل می گردد.
اما حتی عشق هم به خودیِ خود ممکن است ناکافی باشد، چرا که به اطلاعات یا خَردی که ما را در تمیز دادن یاری رساند نیز احتیاج داریم. نیاتِ ما ممکن است نیک بوده و قلبمان سرشار از خلوص، اما توانایی ما برای تمیز دادن معیوب باشد. احتمال دارد که ناخواسته آسیبی برسانیم و حتی از این عمل خود بی خبر باشیم. مثل زمان‌هایی که صدمه به فردی در فاصله ای بسیار دور زده می شود. وقتی که به طور مفرط مصرف کننده انرژی تجدید ناپذیر هستیم، به طور غیر مستقیم به جمعیت بی نوای آفریقا آسیب می رسانیم. به این ترتیب با بی اطلاعی از عواقبِ مصرف بی رویه انرژی، اصلاً نخواهیم دانست که در حال آزار رسانی می باشیم. حتی در زندگی اجتماعی خود، ممکن است بدون این که قصدی داشته باشیم لطمه بزنیم و بی حرمتی کنیم. از این رو، در راستای برقرار نمودنِ آهیمسا، بایستی حساسیت و تشخیص را در خود توسعه دهیم. در سانسکریت به این امر ویوِکا-کهیاتِه می گویند.
در سوترای ۲/۲۸ حکیم پاتانجلی توضیح می دهد که: پرداختن به شاخه های یوگا به بصیرتِ تمیزدهندگی یعنی ویوِکا-کهیاته منتهی می گردد. متخصص قلب با رفتارِ وسواس گونه فکری-عملیِ  در مثال مذکور دارای بینِشِ فکری می باشد که در سانسکریت به آن ویوِکا-جنانا اطلاق می گردد، اما این امر کافی نیست. پیشبردِ تمیزدهی در چنین سطحی اضطراری می باشد تا امکانِ آسیب رسانی به خود و دیگران را از ما سلب گرداند. ویوکا-کهیاته نوعی درک است که رفتار را استحاله می بخشد. در جهتِ تحققِ آهیمسا، ذهن نباید به دستِ شش دشمن و مانع تحت تاثیر قرار بگیرد، این دشمنان و موانع عبارت اند از: کاما (شهوت)، کروها (خشم، تنفر)، لوبا (آزمندی)، موها (کژپنداری یا روان شیدایی)، مادا (تکبر) و ماتساریا (حسد). هر کدام از این شش معاند و معارض (در سانسکریت: ساد ریپو ها) اگر در هشیاری حاضر باشند در مقطعی به هیمسا منجر خواهند شد. برای برقرار نمودن آهیمسا در خود، به چشم پوشی یا رهایی از مادیات (یا وایراگیا؛ یکی از دو نقطه عطف مکتبِ یوگا) نیاز است، چرا که تا زمانی که حرصِ مالِ دنیا را می خوریم، از هر تلاشی برای دستیابی به آن ها فروگذار نیستیم و این امر می تواند به آسیب منتهی گردد. پراشانت آینگار بیان می دارد:  که بر اساسِ روانشناسی یوگا، مبنای آهیمسا؛ وایراگیا، قناعت و ساده زیستی می باشد:
«روانشناسی یوگا بنیانِ آهیمسا را در وایراگیا می یابد … وقتی که اشتیاق مفرطی نسبت به جامه عمل پوشانیدن به هوس ها و خواسته ها وجود دارد، این شوق و ولع توان بالقوه آلودگی به گناه، قساوت قلب و آزارگری را در فرد برانگیخته و فرا می خواند … به همین دلیل است که دنبال نمودنِ امیال دنیوی می بایست با پرورشِ بی شوقی و عدم آزمندی مورد نظارت قرار گیرد».
هرچند شاید پیدا کردنِ رابطه ای مستقیم بین بی شوقی و بی وَلَعی با آهیمسا دشوار بنماید، اما تجزیه و تحلیل نشان داده است که میل مفرط به ارضای هوس ها  دیر یا زود منجر به آسیب رسانی می گردد.

چگونه آهیمسا بورزیم؟

اولین گام در پرداختن به آهیمسا تشخیص دادنِ گرایشات خویش به هیمسا و دریافتن این امر می باشد که این گرایشات چه وقت، چگونه و چرا پدیدار می گردند. بدون این آگاهی، قادر نیستیم به پیمودن باقیِ مسیر بپردازیم.
شاید ما به صورت نظری با آهیمسا موافق باشیم و به خیالِ خود بپنداریم که با رعایت موازین آهیمسایی زندگی می کنیم. اما وقتی کسی پا روی دُممان بگذارد، آن گاه چه روی خواهد داد؟ چگونه خشم تجلی می یابد و چگونه ستیزه جویی را بر می انگیزد؟ ما می بایست کنش ها و واکنش های خویش را نسبت به اتفاقاتی که برای ما می افتد تحلیل نماییم و انگیزه های خود را به ژرفا مورد بررسی قرار دهیم.
از این رو پرداختن به آهیمسا می بایست بخشی از هر عملی باشد که در زندگی خود انجام می دهیم!
ما می توانیم در حین تمرینِ آسانا، آهیمسا بورزیم اگر که مشاهده گری نماییم و از خود می پرسیم: آیا در راستای دستیابی به اهداف خود و رقابت طلبی، حتی آماده به خطر انداختنِ سلامتِ خویش می باشیم؟ آیا حاضریم برای تحت تاثیر قرار دادنِ مربی یا دیگر تمرین کنندگان به خود لطمه وارد کنیم؟ برای حصولِ موفقیت و تفوق و برتری جستن؟ چنین انگیزه هایی ممکن است در تمرین شخصی ما در منزل نیز وجود داشته باشند، چرا که حتی وقتی تنها هستیم می توانیم این فکر را در سر بپرورانیم که در آینده سایرین را تحت تاثیر قرار دهیم یا برتری خود را به رخ آن ها بکشیم. استاد بی کی اس آینگار در اثر خود درختِ یوگا مثال جالبی از هیمسای سهوی و عمدی در تمرینِ آسانا بیان می دارد (از فصلِ تلاش، لذت و آگاهی):
«از یک طرف خشونتی عمدی وجود دارد چرا که از سلول ها بیش از اندازه کار می کشیم، و از طرفِ دیگر، در جناحِ به اصطلاحِ عاری از خشونت، خشونتی سهوی وجود دارد، چرا که سلول ها می میرند، درست مثلِ جنین مرده به دنیا آمده».
به عنوان مربی، می بایست در زمانِ تدریس به آهیمسا بپردازیم: هنرجویان را ترغیب کنیم و قوا ببخشیم به جای آن که آن ها را ضعیف کنیم و به آن ها لطمه وارد نماییم. ما باید آهیمسا  را در کلام به کار ببندیم و مواظب باشیم گفتارمان توهین آمیز یا رنجاننده نباشد. از تحقیرِ دیگران اجتناب نموده و از اشاعه خبرچینی و شایعات ناموثق بپرهیزیم. باید زمانِ رانندگی با در نظر گرفتن تمام کسانی که در مسیر هستند، به آهیمسا بپردازیم. آهیمسا-ورزی باید در هر لحظه با ما همراه باشد.
پراشانت آینگار اشاره می کند که: آهیمسا-ورزی به صورت مستقیم ممکن است برای ما بیش از حد دشوار باشد: «ما نباید به خاطرِ آهیمسا به آهیمسا بپردازیم. انجامِ این کار در زمانِ کار یا زندگی سخت است و اساساً شدنی نیست».
در عوض، او توسعه دادنِ شالوده آهیمسا را با پرداختن به سایر تمریناتِ یوگا پیشنهاد می نماید: «یوگا موضوعی روانشناسانه است. یوگا به هنرآموز یاد می دهد که تمام صفاتی را که آرامشِ خاطر، قناعت و حالتی خوددار و رفیع از ذهن را سبب می شود، ارتقا دهد. بنابراین به هدف گرفتن مقصود و فحوای آساناها و پرانایاماها در تمریناتِ خود ادامه دهید، مراقبِ عاداتِ غذاییِ خود باشید، سبک زندگی خود را تحت اختیار داشته باشید و از ساتْسانگا پیروی کنید»
تمرینِ یوگا: آسانا، پرانایاما، تغذیه مناسب، سبکِ زندگیِ ساده و حضور در پیرامونِ افراد معنوی و فرزانه (ساتسانگا) در درون ما بستر لازم برای استقرارِ آهیمسا را ایجاد می نماید، یعنی دگرگونیِ هشیاری که برقراریِ آهیمسا را مقدور می گرداند:
«آن هایی که به یوگا می پردازید، یادتان می آید؛ پس از انجامِ ساروانگاسانا، هالاسانا و ویپاریتا کارانی برای حدود ۴۵ دقیقه یا یک ساعت، یا پس از تمرینِ موفقیت آمیزِ پرانایاما، ردی از پتانسیلِ گناه آلودگی را در خود ملاحظه می کنید؟ شیوه ی بسترسازی برای آهیمسا همین گونه است
آینگار یوگا شیراز