پاتانجالی یوگا را چنین تعریف کرده است: یوگا چیتا وریتی نیرودا.
یوگا کنترل نوسان‌های ذهنی است. درست همانگونه که ماه در آب‌های گل‌آلود یک رود به روشنی منعکس نمی‌شود، روح نیز در یک ذهن نوسان‌‌دار به درستی انعکاس نمی‌یابد. فقط یک ذهن شفاف است که روح را بازتاب می‌دهد. برای تحقق خود، نوسان‌های ذهن باید از بین برود تا فرد به ذهنی آرام برسد.
چیتا چیست؟
در یوگا واژه چیتا برای نشان دادن ذهن به مفهومی گسترده به کار می‌رود. بنابراین چیتا متشکل از ذهن، عقل و منِ درون (ایگو) است. ذهن پل پیوند دهنده هستی فیزیکی با هستی روحی است. وقتی ذهن به سوی هستی فیزیکی هدایت شده است،در طلب لذت‌ها گم می‌شود. وقتی ذهن به سوی هستی روحی هدایت شده است، به هدف نهایی خود می‌رسد. کشمکشی دائمی بین این دو هست و ذهن، بر حسب گونا (ستوا، راجاس، تاماس) با کیفیتی که بر فرد چیره است، به یک سو کشیده می‌شود.
حالت ستوا ذهن را روشن می‌کند و آرامش، خویشتنداری و سرور می‌دهد.
حالت راجاس فرد را فعال، پر انرژی، عصبی و لجباز می‌کند. ویژگی‌های جاه طلبی، سرسختی، جسارت و غرور در این حالت مفرط خواهد بود.
حالت تاماس فرد را در خمودگی، رخوت و نادانی غوطه‌ور می‌کند.
ذهن چند وجهی
چیتا یا جنس ذهن چنانکه گفته شد از سه کیفیت اصلی ستوا، راجاس و تاماس تشکیل شده است. حالت‌ها یا تغییرهای ذهنی بر حسب کیفیت غالب بر فرد شکل می‌گیرد. تغییرهای پنج گانه و به شرح زیر است:
پرامانا، برهان است آن گونه که با پنج حس و ذهن تجربه می‌شود. پرامانا به سه شیوه به دست می‌آید.
پراتیاکشا یا ادراک بی‌واسطه
آنومانا یا استنباط
آگاما یا گواه مربوط به نوشته مقدس
ویپاریایا دید غلط یا دانش اشتباه است، مانند اشتباه گرفتن طناب با مار در تاریکی.
ویکالپا خیال‌پردازی بر اساس بیان کلامی بدون هیچ مبنای حقیقی است، برای مثال زن نازایی که تصور می‌کند بچه دارد.
نیدرا، خواب است.
سمریتی، حافظه است.
این پنج تغییر یا وریتی ذهن ما را برون‌گرا و محدود به جهان مادی می‌کند، به بیان دیگر، کیفیت‌های راجاس و تاماس غالب می‌شود. وقتی ستوا چیره می‌شود، ذهن به درون می‌چرخد و نیکی و خلوص زیاد می‌شود. یوگا به ما می‌آموزد پنج وریتی را مهار کنیم و یک زندگی معنوی را در پیش گیریم.
گوهری برای زنان
گیتا آینگار
انتشارات چیمن
