سوتراهای یوگا ؛ اثر پاتانجَلی: راهنمایی موثق برای آموختنِ معرفت یوگا – قسمت دوم

نگاهی ژرف تر به سوتراهای یوگای پاتانجلی: شاخه های هشتگانه (جهت مطالعه قسمت اول اینجا کلیک کنید.)

بزرگ ترین هدیه‌ی پاتانجَلی به اهالی یوگای امروز، آشتانایوگا می‌باشد، طریقتی با ساختار هشتگانه که به انسان کمک می‌کند تا از گمراهی به پا خیزد و به خودشناسی نزدیک‌تر شود. سوترای 11.29: بازداری های اخلاقی، سرسپردگیِ استوار، وضعیت‌های جسمی، منظم کردن نَفَس، درونی کردنِ حواس به سوی سرچشمه شان، تمرکز، مراقبه و جذب آگاهی در خویشتن، هشت مولفه‌ی یوگا را تشکیل می‌دهند.

این سوترا و سوتراهای دیگر، مهمترین اعمال یوگاییِ تا به امروز را توصیف می‌کنند. با توجه به این که مخاطبِ بخش‌های زیادی از سوتراهای یوگای پاتانجلی، کسانی به شمار می روند که با یوگا آشنا هستند، «روح نامتکامل» می‌بایست زمانی را برای ادراک آشتانگا‌یوگا صرف نماید. کمتر کسی می‌تواند به صِرفِ خواستن، به قله های بلندپایه‌ی یوگاییِ خود-شناسی صعود کند. پاتانجلی به موانعی که در مسیر روانِ آدم هستند، پی برد و به ما طریقت هشتگانه‌اش را هدیه کرد. هر شاخه به روی شاخه‌های پیش از خود سوار می‌شود و نادیده گرفتنِ هر کدام از این گام‌ها، پیشروی را دشوار و یا حتی ناشدنی می‌سازد. یوگای هشتگانه‌ی از یاما و نیاما آغاز می شود که شالوده‌ی سلوکِ اخلاقی را، که ادامه سفر یوگاییِ ما را چون راهنمایی می‌ماند، بنا می کند.

مسیرها به سمادی ختم می شوند که هدف غاییِ یوگا می باشد.

یاما

یاماها اصولِ اخلاقیِ پنجگانه‌ای هستند که بر روابط ما با دیگران تمرکز دارند و ما را برای برخوردار شدن از موجودیتیِ هماهنگ در جامعه آماده می کنند.

۱. آهیمسا: اصل اخلاقیِ پرهیز از خشونت. با پذیرفتنِ آهیمسا، فرد، خود را از آزار رسانیدن به خویشتن و دیگران به اَشکالِ فیزیکی، کلامی و روحی باز می‌دارد.
۲. ساتیا: اصلِ اخلاقیِ صداقت. به معنای راستی در گفتار، پندار و کردار است و این که آن چه گفته می‌شود با آن چه انجام می‌شود هم راستایی داشته باشد.
۳. آستیا: اصل اخلاقی پرهیز از دزدی. اصلی بسیار واضح است که به تصاحب نکردنِ آن چیزی که مالک آن نیستیم، اشاره دارد.
۴. براهما چاریا : اصل اخلاقی بکارگیری صحیح از انرژی جنسی. هدف این یاما، بنا داشتنِ قدرت، شور و سرزندگی درونی است که برای اَعمال یوگاییِ متعالی‌تر به آن نیاز است.
۵. آپاریگِراها: اصل اخلاقی پرهیز از انباشته کردنِ مال می‌باشد. این یاما، افراد را تشویق به تصاحب تنها آن چه نیاز دارند، می‌نماید و از دلبستگی به ثروت‌های دنیوی باز می‌دارد.

نیاما

نیاماها، باورهای اخلاقی پنجگانه‌ای می‌باشند که به سلوک و خودلگامیِ درونی توجه دارند. این نیاماها افراد را به برگزیدنِ نِگرش و سبکِ زندگیِ زلال و پالوده‌ای در راستای حصولِ رشد روحی بر می‌انگیزند.

۱. سائوچا: باور اخلاقی طهارت (خلوص). این باور، نه تنها به بهداشت فردیِ پسندیده اشاره دارد، بلکه پاکیزگیِ خوراک، ذهن و پیرامون را نیز طلب می کند.

۲. سانتوشا : باور اخلاقیِ قناعت. این باور، افراد را به خرسند بودن به آن چه در اختیار دارند، سوق می دهد.

۳. تاپاس: باور اخلاقیِ خویشتن‌داری (ریاضت). بوسیله‌ی تاپاس، فرد قادر به تقویتِ نیروی اراده‌ی مورد نیاز برای پیگیریِ مسیر یوگایی می باشد.

۴. سُوادهیایا: باور اخلاقیِ خودآموزی. باوری که در برگیرنده‌ی یادگیری و آموختنِ متون روحانی و همچنین اِدراک رسالت شخصی خود در زندگی است.

۵. ایشوارا پرانیدهانا: سرسپردگیِ معنوی و تسلیم بودنِ مطلق در برابر پروردگار. این باور، آن انرژیِ مصرفی در امور دنیوی را در مسیرِ جستجوی خود-شناسی هدایت می کند.

آسانا

آسانا وضعیت‌های جسمانی یوگا است که هدفش پالوده سازیِ بدن و ارتقاءِ هر چه بیشترِ تندرستی‌اش می‌باشد.

به بیان لغوی، فرد می آموزد که برای خود، وضعیتِ آسوده و پایداری پیدا کند که بتواند برای بازه‌های بلند در هنگام مراقبه در آن حالت قرار گیرد.

پرانایاما

پرانایاما یا تنظیم نَفَس، پُلی است میانِ سه شاخه‌ی پیشین که محوریتی بیرونی دارند و چهار شاخه‌ی پسین که از محوریتی درونی برخوردار می‌باشند. پس از آماده نمودنِ بدن از طریق آسانا، فرد به کنترل و گسترشِ نَفَس از طریقِ پرانایاما می‌پردازد تا نیروی زندگی را افزایش دهد.

این امر با پاک سازی ذهن از پرتی حواس و بی اعتنایی، آن را برای مراحل آینده‌ی یوگا آماده می‌سازد.

پراتیاهارا

پراتیاهارا تمرینِ پس کشیدنِ حواس می‌باشد. وقتی که تَن و انرژی‌اش به اختیار ما در آمدند، حال، نوبتِ حواس است که تحت تسلط قرار گیرد. هنگامی که ذهن، دیگر برده‌ی گوش به زنگِ حواس نیست، آن گاه می تواند مسیر روحانی را طی کند.

دارانا

دارانا به معنی تمرکز است و کامیابی در این گام برای رسیدن به شاخه‌ی بعدی؛ یعنی مراقبه، بایسته می‌باشد. بدونِ تمرکز، مراقبه ناشدنی است. فرد ابتدا می‌بایست بر تَنِ خویش، پرانا، حواس و ذهن اختیار داشته باشد تا توانِ تمرکز صحیح را به دست بیاورد.

دیانا

دیانا تمرین مراقبه می‌باشد. مراقبه به اختیارِ خود در پیِ جریانی پیوسته از تمرکز پدیدار

می‌شود. از این رو، تسلط بر درانا برای توفیق در این شاخه ضروری می باشد.

سَمادی

سمادی از طریق مراقبه‌ی مداوم تحصیل می‌شود و والاترین آرمانِ یوگا به شمار می‌رود. در این مرحله، مَنیَت و خودبینی پشت سر گذاشته می‌شوند. سطوح گوناگونی از سمادی موجود می‌باشد اما عالی‌ترین سمادی‌های یوگایی برای نائل شدن به درجه خودشناسی نیاز است.

درست است که شاخه‌های هشتگانه هر یک بر روی شاخه های پیشین خود بنا شده‌اند اما این گونه نیست که پیش رفتن در این مسیر خالی از انعطاف باشد. برای نمونه، ایرادی ندارد اگر فردی پیش از آن که به نیاما تسلط جسته باشد، آسانا را آغاز کند، اما هر چه روندِ کلی طریقتِ هشتگانه مرتب‌تر دنبال شود، در امتداد مسیر به موانع کمتری بر خورده می شود.
اکنون که شناخت مختصری از طریقت هشتگانه یافتیم، هنگام آن است که نگاه ژرف‌تری به مولفه‌هایش بیاندازیم.

حمید رضا مختارزاده